Sekigi

Celerio 

Kiam la folioj de celerio ekflaviĝis, oni eltiris la celeriojn el la grundo. La radikoj estis detranĉataj sur la kampo. En la lavejo la vegetaĵoj estis unuafoje lavataj. Poste ili estis lavataj en akvo kun vinagro por malfiksi bestetojn. Ili estis bone sengutigataj kaj pendigataj ekstere je sekiga ŝnuro. Vespere, jam velkintaj, ili estis endomigataj. La postan tagon, se la vetero taŭgis, ili denove estis pendigataj ekstere. Post kelkaj fojoj ili estis sufiĉe sekaj por esti pendigataj sub la kamenbreton en granda brunpapera sako por plu sekiĝi. Ju pli rapide ili estis sekigitaj, des pli forta estis ilia gusto.

Kiam panjo plenvintre volis doni iom pli spican guston al la supo, ŝi deŝiris folion kaj pulvorigis ĝin sur la poreon. Apud la krado ŝi havis kelkajn plurjarajn plantojn, tiel nomitajn francajn celeriojn [verŝajne temas pri levistikoj] por la saŭcoj. Tiuj havis pli fortan guston.

En la vitrodomo ni havis ankaŭ ornaman planton, laŭron. Folioj de ĝi estis sekigataj kaj pendis en tola saketo sub la kamenbreto. Ankaŭ en tiu ĉirkaŭaĵo kreskis timiano, sed tiu restis netuŝita, ĝis oni bezonis ĝin. Tiam branĉeto estis deŝirata kaj tuj uzata. Ni ne havis multajn aliajn spicherbojn, ĉar panjo preferis ĉion kun ĝia propra gusto, nespicita. 

Cepoj 

Kiam la folioj de cepoj kaj askalonoj sekiĝis, ili estis metataj en la vitrodomon sur tabakmatojn. Kiam restis sufiĉe da folioj, ili estis kunligataj per tiuj kaj sekigataj je la ŝnuro. Ili poste estis konservataj en maldelikataj jutaj sakoj en la kelo.

Pizoj kaj faboj 

Kiam alvenis la maturiĝa tempo de pizoj kaj faboj, tiuj estis disŝutataj en la vitrodomo sur grandajn tabakmatojn. Post kelkaj sekigaj tagoj ili povis esti senguŝigataj. La pizoj estis dismetataj en aretojn sur la tablon, kaj ĉiu ĉeestanto taskigata antaŭ areto. La guŝoj estis jam tiel rompeblaj, ke ili jam per tuŝeto disiĝis kaj faligis la pizojn en ujon. Faboj estis iom pli obstinaj, ĉe iuj specoj oni devis vere eltiri la fabojn.

La tiel nomitaj “kamparanaj piedfingroj”, speco da dikaj faboj, estis pli facilaj kaj oni ekhavis grandan amason multe pli rapide, tiel la tasko feliĉe estis baldaŭ plenumita, ĉar niaj ludoj devis atendi, ĝis ĉiuj finis sian parton de la tasko. 

  

Subsabligi

Karotoj restis sur la kampo, ĝis la unuaj frostotagoj. Granda kvanto estis elterigata kaj senterigata. La foliaro estis por la bestoj. En la kelo ĉiam staris kesto da sablo, en kiu oni metis la karotojn. Ili estis oblikve metataj en la keston kaj iliaj pintoj kovrataj per sablo. Simile oni faris pri poreo. Ties folirestaĵoj restis en la ĝardeno, ĉar la bestoj ne ŝatis ilin. Porcio sufiĉa por kelkaj tagoj estis konservata en la sablo.

Rapoj por niaj mikspotoj restis sur la kampo, sed la betoj por la bestoj estis konservataj en kavo apud la krado. La truo estis fermata per faskoj da pajlo. Kamparanoj konservis ankaŭ siajn terpomojn en kovritaj subteraj kavoj.

Kiam la kelo estis plenigita, la longa vintro povis komenciĝi… post kelkaj semajnoj da intensa laborado. 

Leviĝi por iri lernejen

Kiam eksonis la vekhorloĝo en la dormoĉambro de niaj gepatroj, ni ankoraŭ iom kviete pludormis. Paĉjo kaj panjo en siaj noktovestoj malfermis inter ambaŭ dormoĉambroj la pordon, kiu nokte ĉiam restis fermita. En la duonlumo de la olelampeto, li aŭ ŝi alproksimiĝis al ni kaj per alumeto lumigis la kandelon sur la noktotableto. Tiu prilumis la ĉambron. Tiam ili vekis nin per skueto. De sub la litkovriloj ja sonis mallaŭta jeso, sed ni turnis nin sur alian flankon, denove kaŝiĝis sub la kovriloj kaj plu ronkis.

Post kelkaj minutoj ripetiĝis la sama ceremonio, sed ĉi-foje iom pli konvinka, ĝis ni aperis de sub la litkovriloj kaj malfermis la okulojn.

Intertempe panjo estis jam vestita.

Ni pigre eltiris niajn brakojn de sub la varmaj kovriloj kaj levis ilin. Kiam panjo estis proksima, ni provis kapti ŝin por kiseto. Tio plej ofte sukcesis. Ĉe la flanko de Pol, kiu dividis la liton kun mi, estis la sama ceremonio. Post ioma streĉiĝo je ĉiuj flankoj ni fine sukcesis eksidi.

Post plia peno la unua piedo eliĝis el la varma loketo. De kiam niaj piedoj ektuŝis la malvarman plankon, ni subite estis tute vekitaj. Nudpiede kaj tremetante ni faris niajn unuajn tiutagajn paŝojn al la noktovazo. Sur ties fundo, en la mezo, mankis iom da emajlo. Tio estis la celpunkto. Kune kun Pol, kiu aĝis jaron pli ol mi, ni malsupreniris antaŭ panjo, kiu tenis Liven-on dormantan sur sia brako. Pol iris antaŭ mi kun la sekure ŝirmita kandelo. Panjo malaltigis la flameton de la olelampeto kaj estingis ĝin. 

  

Estis longa vico da ŝtupoj. Se mi bone memoras, estis 14 ŝtupoj en la unua ŝtuparo; en la dua, kiu kondukis al la dua etaĝo, estis 20 ŝtupoj.

Poste (kiam nek paĉjo nek panjo vidis) ni ja sukcesis malsupreniri pli rapide. Ni lanĉis la dekstran kruron trans la manrelon kaj malantaŭen glitis malsupren. Tio eblis, ĉar la manrelo seninterrompe kontinuis de tute supre ĝis la unua. Oni ja devis iom bremsi ĉe la turniĝo.

Ni haltis en la granda kuirejo. En la lumo de la kandelo panjo tiretis ĉeneton kaj la gaslampo startis. Ni subite troviĝis en plena lumo. Liven estis metata en sian lulilon kaj panjo komencis siajn taskojn.  Unue necesis ekbruligi la hejtilon por boligi akvon por la kafo, ĉar tio daŭris plej longe. Intertempe ni estis helpataj ĉe la vestado. Unue la longa dormorobo estis tirata de super nia kapo kaj rapide anstataŭigata per flanela subĉemizo. Panjo ordonis “Brakojn supren” kaj per ektiro pasigis ĝin preter mian dikan kapon, kie ĝi tre premis. Dum vintro nin vestis flanela subĉemizo kaj super ĝi memtrikotita brustovesto. Fermi la butonojn estis fuŝlaboro; poste prembutonoj multe faciligis la aferon. Kalsonojn ni tiam ankoraŭ ne konis, sed ja varman trikotitan pantalonon kun ronda elastaĵo, plejofte sen krurumoj kaj sen fendo. Kaze de urĝa neceso, eblis rapide malsuprenigi ĝin. 

  

Niajn ŝtrumpojn ni mem surmetis, foje kun misturnita kalkanumo, sidante sur la seĝo antaŭ la hejtilo, kvankam tiu ankoraŭ ne elradiis varmon, sed ĉar tiu seĝo ankoraŭ staris tie de la antaŭa vespero. Nun alvenis la tempo por nin lavi en la lavejo. Kiam ni ankoraŭ estis tre junaj, panjo aldonis iom da varma akvo en la pelveton da malvarma akvo el la pumpilo. Ankaŭ niaj oreletoj estis purigataj; per kroĉetilo envolvita per mantuko ĉiuj malpuraĵoj estis eligataj. Kaj ankaŭ la regiono malantaŭ la oreloj ricevis atenton.

Nia hararo estis kombata kaj la obstine staremaj haroj estis preme kuŝigitaj. (Ni havis “florpotan” hararanĝon. Tiu estis facile bontenebla. Panjo mem frizis nin per sia permana tondaparato. Ĉiuj knaboj de la najbarejo havis ĉapetforman hararanĝon aŭ nudan kapon, precipe taŭga kontraŭ puloj kaj pedikoj.) 

Tri harmodoj
Tri harmodoj

La tiama dentopurigo estis tute alia ol la nuna. Ĉio estis farata per la sama mantuko. Oni devis iom froti la malsekan angulon sur pecon da blanka kreto kaj per ĝi froti la dentojn, ĝis aperis inter la lipoj iom da ŝaŭmo, kiun oni elkraĉis. Tralavo per iom da akvo forigis la malagrablan guston. Panjo kaj paĉjo po havis supre, sur sia lavotablo, en pelveto, veran dentobroson. Tubo da dentopasto kuŝis sur la marmora tableto apud renversita glaso. Mi ne scias, ĉu ili uzis ĝin.

Vestitaj ni iris al la fotelo en la malgranda kuirejo. Intertempe la kaldrono jam eksiblis kaj la muelaĵo unuafoje estis superverŝata. Panjo jam estis preparinta buterpanojn kaj metinta ilin en la pladon.

Dume Liven pludormis.

Tiam paĉjo aperis tutvestita. Ankaŭ li devis iri lernejen, en Karmelejon, por instrui pri desegnado. Ni kune manĝis ĉe la tablo en la malgranda kuirejo. 

  

Matene la apetito ne estis tre granda. La buterpanoj, tra kies truetoj aperis la ĵeleo, estis manĝataj kaj helpataj malsupren per la necesaj glutoj da kafo. Per malseka lavilo la buŝoj kaj gluecaj manoj estis frotpurigataj.

Ankaŭ en la malgranda kuirejo unue la Lovena hejtilo estis ekbruligata. Post kelkaj jaroj anstataŭis ĝin “kontinua” hejtilo. Unue tiu el la supra manĝoĉambro estis tie instalata, sed post “komerca foiro”, kiun paĉjo ĉiujare vizitis, “Harpagono” estis instalata. Fakte tiu estis ideala hejtilo kun sistemo, kiu havigis kiel eble plej multan varmon el la karbo. Ĝi uzis malgrandkalibran (5-10 mm) antraciton, kiu tiutempe ankoraŭ estis tre malmultekosta. Per relative malgranda ujo kun 7 kg da ĝi la tuta malsupra etaĝo estis varmigata dum tuta tago.

Kaj de tiam la kuireja hejtilo estis ĉiam malpli ofte uzata. 

Varme vestitaj en surtuto ni iris eksteren. Paĉjo veturigis nin per sia motorciklo al la infanlernejo en Huneghem. Antaŭtagmeze, dum la edzo kaj infanoj estis en siaj lernejoj, la bebo estis prizorgata. En pelveto sur tableto antaŭ la nun plenvarmiganta hejtilo, li estis lavata. Poste li povis plu dormi aŭ ludi en sia rampejo. Regis kvieto dum kelka tempo.

Kiam ekestis silento en la rampejo, estis pro la ekdormo de la etulo. Panjo tuj profitis pro la okazo por aranĝi la litojn, malfermi la ŝutrojn kaj fenestrojn por aerumi, skui la kapkusenojn, aranĝi la littukojn kaj kovri ilin per superkovrilo. Komence estis nur unu lito, aldoniĝis kvar pliaj.

Kiam ies kraneto estis likinta en la lito, la drapoj estis sternataj sur seĝon antaŭ la fenestro por sekiĝi. Ne en la fenestrotruo, ĉar tie ili estus videblaj de el la urbo. La koncerna lito devis resti malfermita por sekigi ankaŭ la kaŭĉukan folion. Somere tio ne gravis, ĉar tiam estis kotonaj blankaj drapoj sen nenecesaj fantaziaĵoj. Sed vintre la littukoj estis el flanelo, kaj sekigi tiujn estis ne tiel facile. Tial ili kelkfoje estis tuj metataj en la lavotaĵaro. Se la lanaj litkovriloj ne estis tro malsekaj, estis ne dramece. Vespere la kulpulo devis respekti sentrinkan dieton. Preskaŭ ĉiam temis pri la samaj uletoj. Iu el ili eĉ regulis la vekhorloĝon por eviti akcidenton.

La lavakvo de paĉjo estis verŝata en la noktovazon kaj kunprenata malsupren.

Kaj la etulo… trankvile plu dormis. 

La laktistino

Marta, la laktistino, kiu ĉiutage alportis lakton al ni, alvenis ĉirkaŭ la dekunua. Ŝi sciigis sian alvenon per frapeto sur la malantaŭa pordo kaj eniris kun siaj laktokruĉoj portataj de ŝi per jugo.

Melkistino
Laktistino

De tiu momento neniu el ni ankoraŭ devis diri ion. Avantaĝo por ni estis, ke ŝi pasis ĉe niaj onklinoj kaj funkciis kiel mesaĝistino, ŝi interligis nin. Kvankam ni havis ŝafinojn, kiuj liveris lakton al ni, ni ĉiutage bezonis almenaŭ unu plian litron da bovina lakto por la etuloj (la ŝafina lakto estis tro grasa). Ĉiutage, eĉ dimanĉe, ŝi fidinde aperis tie. Ŝi loĝis trans Oudenberg, iom pli malproksime ol la onklinoj. Kun sia patro, Lonko, ŝi malsupren kondukis sian azenan ĉareton laŭ la kruta Malnova Ŝoseo kaj havis fiksan haltejon supre de Fortikeja Placo. Tie la azeneto restis sola por ripozi post la malfacila veturo malsupren. La ĉareto havis lignajn radojn kun feraj radringoj kaj fortikaj bremsblokoj, kiuj estis tiel forte alpremataj, ke la radoj povis apenaŭ turniĝi. Lonko marŝis apud ĝi kaj tenis en la mano barblokon por haltigi la ĉaron, se necesus.

Laktoĉaro kun azeno
Laktoĉaro kun azeno

Lonko tiam marŝis laŭ Fortikaĵa kaj Granda Placoj kaj la ceteraj stratoj de la urbo kun du laktokruĉoj je jugo kaj duonlitra stanita mezurilo je ĉeneto.

Intertempe Marta paŝis laŭ la aliaj stratoj. Post vizito al ni restis nur la pli alte situanta kafejo Paradizo, kie finiĝis ŝia ĉiutaga tasko. 

 

 

La poŝtisto

Ĉirkaŭ la dekunua horo kaj duono la anseroj laŭte alarmis. Pi, nia viransero, avertis nin per fortaj flugilsvingoj, ke iu estas venonta. Trino, la anserino, ŝanceliĝis post ĝi.

Poŝtisto
Poŝtisto

Estis Reneo, la poŝtisto. Li puŝis sian pezan biciklon supren laŭ la mallarĝa kruta vojeto de la enirejo ĉe Farmista strato al nia domo. Li malfermis la feran kradon ĉe la legomĝardeno kaj malantaŭ sia biciklo sekure ŝirmita kontraŭ la atakoj de Pi, li sukcesis atingi la alian kradon kaj finfine enveni. Li metis sian biciklon kontraŭ la vitrodoma pordo, ĉiutage laŭ la sama scenaro, ankaŭ dimanĉe, sed tiam nur por alporti la gazeton.

Unue li ĵetetis sian kepion sur la tablon kaj demetis sian pezan ledan tornistron apud ĝin. Tiam li prenis la ĵurnalon el unu fako kaj serĉis leterojn el la alia. Fine kun profunda ĝemo li eksidis. Lia ruĝa naztuko supozeble apartenis al la uniformo. Ĉiufoje kiam li viŝis per ĝi la ŝvitaĵon de sia ruĝiĝinta frunto, li diris: “Estas ja bela loĝado ĉi tie, sed!…” kaj ĉiam denove li plendis pri “tiu laciga krutaĵo”, kiun li devis supreniri. Restis nur kelkaj domoj antaŭ la fino de lia tasko. Granda taso da bona varma kafo kun peceto da sukero, kiun li unue metis en la kafon kaj tuj elsuĉis, vere ĝuigis lin. Intertempe li komentariis la novaĵojn, kiujn li estis aŭdinta en la urbo, aŭ laŭdis la belajn fruktojn, kiujn li rikoltis, aŭ siajn dikajn terpomojn aŭ siajn sanajn kuniklojn.

Komence de la monatoj dum kelkaj tagoj lia horaro estis malsama. La kaŭzo de tio estis la pagado de la pensioj. Tiam li ne deziris kafon kaj petis “ion pli malgrandan”. Panjo komprenis lian aludon kaj elverŝis glaseton da brando. Tion li tre ŝatis, sed neniam parolis ebriete.

Post ripozeto li tiam eliris tra la kradopordo ĉe Oudenbergstrato por servi siajn lastajn klientojn kaj ekde tiam la vojo kondukis lin malsupren al Staciplaco, apud la fervoja stacidomo, kie tiam troviĝis la poŝtoficejo.

Kelkfoje vizitis nin alia poŝtoficisto, la telegramliveristo. Kutime estis juna ulo, dudekkelkjara, en komika uniformo, kiu bicikle hejmen liveris la telegramojn. Sur lia ventro li portis specon de monsako kun kupra fermilo. Li ne konis la pli mallongan vojon kaj tial ĉiam venis antaŭe ĉe la strato. Li sonorigis kaj – ankoraŭ senspira pro la grimpado kaj kun sia biciklo ĉemane – liveris la dokumenton kontraŭ subskribo kaj tuj malaperis malsupren. 

Pri la manĝo oni jam pensis la antaŭan tagon. La legomoj estis rikoltataj el la ĝardeno kaj pretpurigataj sur la vazarlavada tablo.

Jam de la frua antaŭtagmezo la supo bruetis sur la kuireja hejtilo kaj plenigis la grandan kuirejon per sia alloga aromo. Tiam la molkuiritaj legomoj estis pasigitaj per kulerego tra la mane turnata muelkribrilo. La etuloj, ŝirmataj de salivtuko, manĝis sian buterpaneton kun iom da supo por altkutimiĝi al la ĉiutagaj manĝaĵoj. 

Viandisto

Paĉjo – poste la granduloj – devis kunporti viandon de ĉe Mil, la viandisto. La ruĝan viandon Mil prenis el la glaciŝranko malantaŭ la butiko. Kun impona tranĉilo, kiu bezonis oftan reakrigon, li detranĉis tranĉaĵon post tranĉaĵo. Por porkaĵo li kelkfoje dekroĉis sian hakilon. Unu hakego devis sufiĉi, ĉar per pliaj hakoj ekestus risko fari splitaĵojn, kiuj estigus danĝeron misgluti. Kelkfoje segilo estis bezonata por disdividi la viandon. Kiam temis pri kolbasoj, lia edzino Lena faris tion. Ŝi prenis la hakotaĵon el la glaciŝranko, kiu estis fermita per granda kromiita fermilo. Ĉiufoje, kiam ĝi malfermiĝis, blanka nubeto elvenis el ĝi.

Pesilo
Pesilo

Ŝi metis la hakitaĵon en maŝinon. Tiam ŝi devis rapide surmeti la intestojn sur tubon, ĉar la viando jam ekvenis el ĝi. Aperis metroj kaj metroj da kolbasoj, ĝis ne plu estis viando. Per svingo ŝi volvis ĉion ĉirkaŭ sia brako kaj pendigis la kolbasojn sur la hokojn malantaŭ la vitrino. Por nia mendo ŝi detranĉis parton de la tuto kaj metis la kolbasojn sur blankan paperon. Ŝi aŭ li svingis ĝin sur la pesilon, iom fuŝis per peziloj kaj faris la kalkulon sur la rando de la papero. La paketo estis falde fermata kaj kun suposto volvata en paperon, kiun oni detiris kaj deŝiris de rulego.   

Komence oni pesis per ordinara vekta pesilo kun ĉiuspecaj malgrandaj peziloj, sed poste venis granda blanka pesilo. Ne plu necesis apartaj peziloj kaj eĉ ne plu necesis kalkuli, ĉar eblis ĉion legi sur montroplato. Notendis nur la rezulto.

La liverado de hakitaĵo ankaŭ apartenis al la taskaro de Lena, kiu tre lerte sukcesis detranĉi ĝin gramprecize per sia ligna tranĉilo. Delikatan viandaĵon ili ankaŭ vendis, sed la viandisto en strato Granda havis pli vastan elekteblon, tial oni aĉetis ĝin tie. 

glaciŝrankoKiam Mil priservis nin, ni ricevis iom da hakitaĵo, sed kiam estis Lena, ŝi iris al la malantaŭa ĉambro kaj reaperis kun frandaĵo. Tion ni pli ŝatis. Ŝi enmanigis ĝin tiel, ke neniu vidis (sed tion ŝi same faris kun ĉiuj infanoj, konfidence, ĉu ne?).

Kiam estis buletoj sur la menuo, la hakitaĵo estis kunportita jam je la antaŭa tago. Ĝi estis bone miksata kun ovaĵo kaj erigita pano kaj rulata en buletojn. Je la taŭga momento en granda pato etis fandata iom da butero kaj en tiu la buletoj estis vicigataj kaj fritataj, por ke la knabaro baldaŭ povu manĝi sen atendo. Panjo praktike neniam uzis sebon, ĉar pluraj stomaketoj ne toleris ĝin. 

Glacileveranto
Glacileveranto

Glaciŝranko 

  

Ĉe viandistoj jam delonge ekzistis glaciŝrankoj. Estis tre bone izolitaj spacoj kun bazo 2m x 2m. Ene ĉe la flankoj kaj supro estis specialaj lokoj por enmeti la glaciblokojn. La grandaj blokoj (20 x 20 cm, 1 m longaj) estis ĉiutage alveturataj el la glacifabriko de Strombeek per specialaj ĉaroj tirataj de ĉevaloj. Ili liveris glacion al viandistoj kaj kafejoj. 

Bona regulo estis: malfermi la pordon laŭeble malplej longe.

Antaŭe oni konservis la glacion en glacikeloj. En la abateja parko en Geraardsbergen ankoraŭ ekzistas tia. La glacio estis staplita dumvintre kaj bone enfermita por la somero.

La spicbutiko de Elodie

Povis okazi, ke panjo ankaŭ kundonis mendon kunportendan de ĉe Elodie, kiu ekspluatis butiketon, kie oni povis aĉeti ĉiajn aĵojn. Kiam oni malfermis la pordon, oni troviĝis inter du longaj vendotabloj. Nur la dekstra taŭgis por ni. La alia estis por virinoj: tie temis pri korsetoj kaj ĉemizoj, eĉ hernizonoj.

Spicbutiko
Spicbutiko

Pli fore estis diversaj ŝtofoj por mem fari robon, la modelfolio estis kunliverata. Litkovriloj kuŝis sur granda tablo kaj apude troviĝis multaj koloraj dormoroboj.

Ni pli ŝatis la dekstran flankon, kie la muro estis kovrita de kestetoj kun kupraj preniloj en granda bretaro. Iuj havis vitran vandon, malantaŭ kiu oni vidis rizon, tapiokon, semolon kaj avengrion. Sur papereto estis indikita la prezo. En la elmontrejo, kiun oni tre bone vidis de la vendotabo, videblis la plej bongustaj frandaĵoj. Nigraj elastaĵoj kaj “maljunulina karno” kaj kolorbuloj kaj eŭkaliptaĵoj kaj mentobuloj kaj babilbuloj kaj ruĝaj dolĉaĵoj kun blanka strio kaj “surbastoneta fekaĵo” kaj ĉiaj karamelbombonoj … estis vera revo kaj ni enviis ŝian filon, kiu rajtis moviĝi inter ĉi ĉio.   

En vitra ŝranko ĉe la ekstremaĵo de la vendotablo estis kuketoj, kazetortoj [regiona specialaĵo de Geraardsbergen, “mattentaarten“], franĝipanoj, buterkuketoj en vitra vazo kaj ŝaŭmkuketoj sur pleteto. Sur la supra vitroplato troviĝis tri specoj de fromaĝo, sed ni ĉiam petis holandan fromaĝon de Gouda, kiun ni mem plej multe ŝatis. Kiam ni devis kunporti spickukon, Elodie malfermis la kelan pordon kaj prenis duonmetron longan blokon ja dekkvin centimetrojn dikan. Onidire tiu estis la plej bona el la tuta urbo. Ŝi detranĉis de ĝi iom dikajn tranĉaĵojn, ĉar alie ili disfalus, ŝi diris. Ŝi metis blankan paperpecon sur la latunan pesilteleron. Sur la alian pesilteleron ŝi metis la pezilojn. Nun ŝi metis tranĉaĵon post tranĉaĵo ĝis kiam la vekto baskulis kaj tiam ŝi miene demandis “ĉu bone?”. La pagendan sumon ŝi skribis sur la paperon kaj metis la paketon apud la pesilon. Kiam la familio plivastiĝis, oni aĉetis grandan blokon entutan, ĉar ni kapablis mem tranĉi ĝin pli bone kaj pli maldike.

La fromaĝon ŝi tranĉis per alia tranĉilo, sur kiu papero estis faldita por eviti algluiĝon. Ankaŭ tiun ŝi tranĉis dike.

La rizon por nia rizokaĉo ŝi ĉerpis el la ĉemura kesteto. Estis nur unu speco, sed ĝi estis bona. Per metala ŝovelileto ŝi plenigis papersaketon, metis ĝin sur la pesilon kaj malrapide aldonis rizon, ĝis la vekto baskulis. La pagenda sumo estis zorge notata sur la sakrandon.

Vermiĉelojn ŝi prenis pofaske kaj metis sur la pesilon. Se oni bezonis pli da ili, ŝi simple aldonis plian faskon, ĉar ŝi malŝatis rompi tiun varon. (Vermiĉeloj tiutempe ankoraŭ ne vendatis kiel rektaj vergetoj, sed makaronioj jes)

Kiam panjo mem iris butikumi kaj ĉeestis infanoj, tiuj post la finpago ricevis kolorbulon aŭ karamelbombonon.   

Ĉe la onklinoj

Plantistejo
Plantistejo

La du fratinoj de nia patrina avino restintis needziĝintaj. Ili kune plu ekspluatis la kafejon de siaj gepatroj. Ĝi troviĝis ĉe la kruciĝo de Longa ŝoseo kaj Malnova ŝoseo. La nomo “Plantistejo” indikas, ke iam antaŭe loĝis tie ĝardenisto. La aranĝo de la ĝardeno konfirmis tion.

Malantaŭ la granda legomĝardeno ankaŭ plena je ĉiaspecaj ornamaj plantoj estis granda herbejo kun multaj fruktarboj. Sed, ĉar tiuj ne estis fakule pritonditaj kaj bontenitaj, ili produktis nur malmulte. La tuto estis ĉirkaŭita de dorna krataga heĝo, kiu estis ĉiujare tondata de Filemono, la servanto, kiu venis fari la pezan laboron. Sed pro la aĝo jen kaj jen estis truoj en la heĝo, kaj tiujn oni devis fermi per pecoj da krado, por ke la ŝafoj ne eskapu.

Mi ĉiam konis grandan nigran hundon tie, sed ĉiufoje, kiam ni alproksimiĝis, ĝi graŭlis, kaj ni do evitis ĝin. Sed kiam foje okazis, ke ni havis kuketon, ĝi subite ja konis nin kaj venis almozpeti. Ĝia kutima loko estis sub la fenestro ĉe la vitrodomo, sur juta sako. Tuj apude estis la telereto de la katoj. Ĉar tiuj bone harmoniis kun la hundo, ili rajtis tie manĝi kaj ili kelkfoje venis dormi sur la saman maton.

Tri ŝafoj tenis la paŝtejajn herbojn malaltaj.

Kelkaj kokinoj kaj granda nigra virkoko havis sian ĉirkaŭbaritan ejon malantaŭ la staloj. 

La kafejo mem estis klasikstila rilate la tiaman epokon. Ekstere, ĉe ambaŭ muroj, estis ringoj fiksitaj en la muro por povi alligi ĉevalojn aŭ bovojn. Ĉe la flanko de Malnova ŝoseo estis ligna baskulponto por pesi bestojn. En la domo estis la cetero de la aparato kun granda fera lato kun ciferetoj, sur kiu oni povis glitigi latunajn pezilojn. Ĉe la ekstremaĵo estis mistera skatoleto, en kiu la kartonetoj estis presataj. 

En la kafejo Plantistejo
En la kafejo Plantistejo

Seso da tabletoj garnitaj per cindrujo kun alumetoj kaj po kvar seĝoj estis ordigitaj sur la malhelbluŝtona planko. Alta verŝotablo kun kromiita verŝkrano staris bele brilante antaŭ alta spegulŝranko kun bierglasoj. La ŝranko havis torditajn kolonojn. En anguleto kuŝis ludkartaroj. Antaŭ la fenestro je la interna korto staris bilardo kovrita de granda verda drapo.

Sub la verŝtablo troviĝis blankemajlita sitelo, en kiu la restaĵetoj de la biero estis kolektataj, kiujn fine la ŝafoj trinkis. Antaŭ la verŝtablo estis disŝutata blanka sablo por la tabakmaĉantoj, por kiuj ankaŭ staris tie blua emajlita kraĉujo plenigita per blanka sablo.

Meze de la ĉambro staris granda nigra hejtilo kun gisa karbujo.

Ĉiaj bieroj faritaj de la bierfarejo Concordia estis tie haveblaj. La verŝkrano liveris Bok-bieron laŭ la tiutempa modo. Nur ŝprucakvo estis destinita al la virinoj.

Kiam la “gardistoj” (doganistoj aŭ akcizistoj) bicikle revenante de sia turneo en Onkerzele 

Moerbeke [Murbek] mallonge haltis ĉi tie – kutime ĉiam la samaj, ili tuj iris malantaŭen al la kuirejo, kie ili petis – kiam neniu ĉeestis – “Linjo, donu ion de sub la ŝtuparo”. Kaj onjo Linjo malfermis la pordon al la ŝtuparo kaj post iom da bruado ŝi revenis kun du glasetoj ĝisrande plenaj. Kiam ili kelkajn minutojn poste devis kontroli, ili trovis nenion. Cigareto el la kesteto sur la kudromaŝino estis ekbruligata kaj baldaŭ agrabla parfumo de bluaj nubetoj trairis la kuirejon. Babilante ili plufumis en la kafejo.

Kiam iu eniris la kafejon, unu el la onklinoj, kutime onjo Linjo iris laŭ la malantaŭa pordo en la salonegon kaj tuj malantaŭ la verŝtablon. Tradicie estis ŝi, kiu lavis la malplenajn glasojn. Estis ĉiam la samaj glasoj. Mi ne komprenas, ke ili ankoraŭ ne estis eluzitaj. La mendo estis laŭte dirita, nur kutimuloj mendis per signo, kiu estis tuj komprenata. Plejofte temis pri Bok-eto.

Kuirejo en Plantistejo
Kuirejo en Plantistejo

Sufiĉis ektiro je la brako de la verŝilo por fluigi la ĝustan kvanton en la glason.Se temis pri nur kelkaj glasoj, ŝi portis ilin en la manoj, sed kiam estis pluraj, ŝi metis la ŝaŭmantajn glasojn sur pleton.  

Posttagmeze estis kelkaj klientoj, kiuj venis trinki sian ĉiutagan konsolaĵon. De tempo al tempo estis cigarfabrikanto, kiu, revenante de sia rondiro, volis regali sin per glaseto. Cigaredoj tiutempe ankoraŭ ne estis tiel laŭmodaj. Onjo Zoe kelkfoje malkaŝe diris al ekfumanto de cigaredo, ke ĝi tre odoraĉas. Ili tamen plu venis, eble ili faris tion por inciti ŝin.

La plej gajnigaj tagoj estis la lundoj. Tiam la plej oftaj klientoj estis kamparanoj venintaj al la bestofoiro, kiuj dum rehejmeniro venis manĝi siajn buterpanojn ĉi tie. Kompreneble ili ŝatis sidi en loko, de kie ili povis vidi siajn bestojn, apud la baskulo, precize en la pasejo. Ili ne sciis, ke tie estis la observejo de onjo Zoe.

Onjo Zoe estis iom severa, kaj, kiam iu faligis ion sur la plankon, ŝi devigis lin forpreni tion… dirante, ke ŝi ne estis ilia servistino por forigi ilian defalaĵon, kaj ŝi ruĝiĝinta pro ĉagreno malaperis en la kuirejon. Onjo Linjo devis denove glatigi la rilatojn.

La bestoj, kiujn la kamparanoj estis aĉetintaj, estis ligataj ekstere je ringo kaj devis tie atendi. Kelkfoje ili ricevis sitelon da akvo. Onjo Linjo sur siaj ĉiamaj lignoŝuoj ĉiam paŝetadis. Kaj kiam okazis, ke la bestoj postlasis ion, tio estis ŝovelata en malpuran sitelon, kiu estis tuj malplenigata en la sterkejo. Poste necesis kelkaj siteloj da pumpakvo, por ke ĉio denove aspektu deca. Por tiu laboro ŝi ja surmetis aliajn lignoŝuojn, kiuj ĉiam pretis apud la malantaŭa pordo. 

Tra granda duobla pordo oni eniris la “kunvenejon”. Tie la tuton regis granda disŝovebla elipsa tablo, ĉirkaŭita unuflanke de seĝo kun brakapogiloj kaj ruĝa kuseno kaj nombro da ordinaraj seĝoj. Je la flanko staris plia aro. Nuksligna ŝranko servis por enmeti dokumentojn kaj paperaĵojn. Je la muroj pendis la reglamentoj de diversaj societoj. Apud la kafejo estis vico da malgrandaj ludomoj kaj je la angulo trans la kafejo estis stalo kun manĝujoj kaj supre kelkaj dormoĉambretoj. Kiam la bestkomercistoj kaj bovistoj volis iri al la vendejo, ili alportis siajn bovojn aŭ aliajn bestojn tien por tranokti. En la fojnejo ja ĉiam estis iom da fojno kaj pajlo por la bestoj. Kaj akvo troveblis malantaŭe en puto. 

Manĝi pomojn 

Ĉiam ja troveblis kialo por irigi la infanojn al la onklinoj. En la periodo, kiam la pomoj maturis, ni ankoraŭ pli multe ŝatis iri tien.

Malsuprenirinte la malantaŭan flankon de la monteto laŭ la kapela vojeto, preterpasinte la krucon ĉe la angulo, ni unue rigardis super la heĝo por vidi, ĉu ne estis moviĝo en la ĝardeno. Tiam ni kurbiĝantaj kuris laŭ la mallarĝa vojeto ĉe la fino de ilia ĝardeno al la fruktarbejo. Tie ni serĉis en la heĝo la unuan truon, kiu estis sufiĉe granda por trairi. Ni rapidis tra ĝi tuj al la bona pomarbo, forte skuis ĝin, kaj jen denove defalis kelkaj freŝaj pomoj. La malfreŝaj estis plejofte jam morditaj de la ŝafoj. Rapide preni iun kaj ree malaperi tra la heĝotruo estis la devizo. Ni frotbriligis la pomon per la maniko de nia brustovesto kaj ekmanĝis ĝin. Kompreneble ni zorge formanĝis nian pomon, antaŭ ol eniri ĉe la onklinoj. Ni rapidis al la kuirejo kaj eksidis sur segon apud la kudromaŝino.

Nia mesaĝo estis rapide dirita. Se ĝi troviĝis sur papereto, ĝi estis tuj transdonita. Dum onjo Zoe jam per duona vorto estis sufiĉe kompreninta, onjo Linjo diris: “Ĉu vi ne deziras pomon?”. “Nu, jes”. Ŝi iris antaŭ ni al la vitrodomo, kie sur tabakmatoj troviĝis amaso da falintaj pomoj.

Filemono devis forpreni ilin, por ke la ŝafoj ne manĝu tro da ili. Tio povus okazigi diareon.

Kiam la vinberoj maturiĝis, ni ne rajtis eniri la vitrodomon; la pordeto estis ŝlosita, laŭdire por eviti, ke ebriaj klientoj enirus.

Ĉe la foriro ni ricevis kukon kaj konsilon “Estu singardaj!”. Kaj ni forkuretis. 

Rikolti terpomojn  

Ĉiujare je la fino de la ferioj, kiam la tagoj jam mallongiĝis, okazis la samo. Malantaŭ la bieno de Vulders (kafejo trans Longa ŝoseo) la onklinoj ankoraŭ posedis grandan kampon. Ĉiujare terpomoj tie estis kultivataj por iliaj kaj niaj bezonoj.

 

Rikolti terpomojn
Rikolti terpomojn

Je mardo, do ne je foira tago, ni ĉiuj devis helpi ĉe la rikoltado de la terpomoj. Filemono jam antaŭ horoj estis irinte tien kun la ĉarumo, sur kiu en blua mantuko kuŝis liaj buterpanoj kaj ceramika botelo. Jam antaŭ kelka tempo li estis foriginta la terpoman herbon. Kaj kiam ni alvenis, jam duo da vicoj estis elhakitaj per hojo. La plata ĉarumo jam staris preta kun kelkaj malplenaj jutaj sakoj.

Ne necesis multe klarigi, ĉar la dikaj tuberoj atendis nin. De tempo al tempo Filemono devis trinketi iom el sia kruĉeto.

 

La terpoma korbo estis metata ien en malplena loko inter la vicoj kaj ni ekkolektis la tuberojn. Ni ne rajtis ĵeti la terpomojn. En mallonga tempo la korbo pleniĝis. Ĝi tiam estis singarde transverŝata en sakon. En unu sakon oni metis proksimume tri korbojn.

Je la naŭa horo Filemono haltis por manĝi buterpanon. Por li estis dikegaj buterpanoj kun tranĉo da bakita lardo. Per sia kurba tranĉilo li ĉiufoje detranĉis pecon, kiun li formanĝis. En la alia mano li tenis sian tasegon da varma vaporanta kafo. Li trempis sian panpecon en la kafon kaj mordis ĝin.

 

Li tiam iom maĉetis kaj tralavis ĝin per gluto da kafo. Ni ĉiam miris pro tio, ke li sukcesis tramordi tiajn dikajn buterpanojn. Onjo prenis por ni el sia ovokorbo pakon en blanka papero. Sidante sur la timonoj de la ĉarumo ni malpakis ĝin.

Feliĉe onjo estis preparinta por ni pli kutimajn tranĉaĵojn. Ili estis jam tute pretaj, ŝmiritaj per fandita grasaĵo, laŭ ŝi, oni devis fari tion okaze de la terpoma rikolto, ĉar ankaŭ ili faris tion, kiam ili estis junaj. El la laktokruĉo ŝi laŭvice verŝis ĉies kafon en la ununuran tason. [[

Ĉiu trinkis kaj transdonis la tason, ĝis la kruĉo malplenis.

Laŭvice la terpomoj estis hoje elterigataj kaj kolektataj. Daŭris eternon, laŭ mia malsato. Estis preskaŭ tagmezo, kiam la lasta tubero de tiu speco estis ensakigita.

La alia speco devis ankoraŭ atendi dum duo da semajnoj, ĉar ilia herbo estis ankoraŭ tro verda. Tiam ni feliĉe denove estos en la lernejo. Nun la sakoj estis nodligataj kaj la ĉarumo estis ŝarĝata: du sakoj staris kaj la tria kuŝis sur ili kun sia supro preter la breto. La ŝnurego, kiu estis kunportita ĉirkaŭ la ĉarumo, estis malligata kaj duo da knaboj povis ektiri la ĉarumon tra la malfiksa sablo, dum Filemono volvis sian portilon ĉirkaŭ la prenilojn.

Sur la mallarĝa vojeto ili devis tiri malrapide, ĉar la viro ne plu estis tiom maljuna. La rado postlasis profundan sulkon pro la peza ŝarĝo. Ĉe la deklivo al la strato la tirintoj devis ĉesi. Oni unue devis rigardi, ĉu ne alvenis veturilo. Se ĉio estis sekura, oni transiris la straton kaj oni tiris la ĉarumon ĝis la krucejo de la ŝoseoj kaj, se ĉio estis sekura, rapide transiris kaj iris rekten al la barilpordo apud la loĝejo. Tiu jam estis malfermita kaj oni povis pluveturi tuj al la rulejo. Tomi, la hundo, estis malliberigita en la vitrodomo. Tiaj veturoj estis ripetataj kelkajn fojojn kaj poste la terpomoj estis singarde elŝutataj el la sakoj kaj dissternitaj sur la rulejon. Filemono povis ĝui glaseton da brando. Ni ricevis kukon kun taseto da kafo kun multe da ŝafa lakto. Onjo Zoe jam estis preparinta la tagmanĝon kaj ni do povis tuj ekmanĝi. Post la supo estis – vi neniam sukcesus diveni – ruĝbrasikaĵo kun pecetoj da pomo kaj kolbasoj. Se estintus pli multe da ĝi, ni manĝintus ankoraŭ pli da ĝi, ĉar tiel bongustis. 

 

  

  

  

Hufferisto 

  

Kiam ni estis ĉe la onklinoj kaj onjo Linjo devis fari aĉetojn aŭ komision, ŝi oftete kunprenis du aŭ tri el ni.

Hufforĝisto
Hufforĝisto

Ŝi ne kuraĝis lasi nin solaj kun sia pli juna fratino Zoe. Tiel okazis, ke ŝi devis iri al Murbek ĉe iu parenco. Jen ni survoje, kompreneble piede, ĉar tiutempe ne ekzistis alia maniero. Tio estis daŭronta tutan posttagmezon. Laŭlonge de Longa ŝoseo, kiu pasis antaŭ ilia pordo, ni ekmarŝis. En unu el la unuaj domoj post trio da kilometroj en Murbek loĝis hufferisto Ĉarlo. Tie ĉiam estis ripozejo por nia onjo. Tie ankaŭ estis kafejo. Ŝi eniris por babili kun la estrino, dum ni rajtis scivole ĉirkaŭrigardi en la forĝejo. Tiun tagon ni ŝajne havis bonŝancon. Kamparano envenis kun sia ĉevalo, kiu urĝe bezonis novajn hufferojn. Estis mildanima besto kaj ĝi estis kvazaŭ la trankvilo mem laŭ la deklaro de la posedanto. Ĝi estis kviete metata en la trabaron, kiu devis teni la beston dum la ferumado, kaj alligata al la traboj per ledaj rimenoj. Ĉarlo iris kelkajn fojojn ĉirkaŭ ĝin kaj intertempe tiris la fajroblovilon. Tio igis helan flamon supren ŝpruci el la fajrujo. La malantaŭa piedo de la besto estis fiksata je trabo kaj la eluzita fero estu detirata per granda tenajlo, sed tio ne glate sukcesis. La besto stamfis, kaj laŭ la aspekto de ĝia vizaĝo ĝi suferis. Ĝiaj nazotruoj streĉmalfermiĝis kaj estis ŝaŭmo sur ĝiaj lipoj. Kiam la forĝisto ankoraŭfoje forte tiris, la fero finfine malfiksiĝis. Li ĵetis ĝin sur la amason da rustaĵoj antaŭ la forĝejo. Je la muro pendis aro da hufferoj. Ĉarlo elektis laŭmezuran feron, prove almetis ĝin sur la hufon kaj per longa nigra tenilo metis ĝin en la fajron. Ni ankaŭ rajtis foje tiri la fajroblovilon. Interesis nin rigardi, kiel li elprenis la feraĵon el la fajro kaj metis ĝin sur la amboson. Lumaj fajreroj disflugis. Per martelo li frapis sur kelkajn lokojn de la fero kaj prove almetis ĝin sur la hufon de la besto. Blua nubo kaj terura odoraĉo de brulanta kornaĵo eliĝis kaj malvidebligis ĉion.

D-ro Van Der Schueren 

La ĉevalo timige henis, per ektirego rompis la rimenon kaj frapis la timigitan forĝiston per la liberigita malantaŭa piedo rekte sur ties brusto. Ni aŭdis ion kraki. Kiam la fumo ekmalaperis, ni vidis la forĝiston kuntirite sidi kun sia kapo kontraŭ la muro anheligante pro aermanko. La estrino verŝajne aŭdis ion kaj veninte rigardi tuj rapidis al sia kuirejo alarme vokante “Rapide, telefonu al doktoro”. La plej proksima telefonaparato troviĝis iom pli fore en la strato, kaj tie necesis kelkaj pliaj klarigoj, antaŭ ol oni fine povis atingi la kuraciston. Feliĉe doktoro Van der Schueren ankoraŭ laboris hejme. Li lasis siajn pacientojn tie, kie ili sidis, surmetis sian ledan jakon kaj rapidis per sia motorciklo laŭ Longa ŝoseo al Murbek.

La paroĥestro, kiu loĝis nur kelkajn domojn de tie, rapide ĉeestis kaj rigardis tre zorge. Duo da viroj metis la malfeliĉulon sur tablon en la kafejo.

La arda fero feliĉe ne estis falinta sur lin. Tio estas ĉio, kion ni povis vidi. La ĉevalo, kiu pro la tumulto estis tre nervoziĝinta, estis karesata de sia mastro, ĝis ĝi iom trankviliĝis. Tiam li malligis ĝin kaj kun larmoj en la okuloj kun ĝi reiris hejmen murmurante, ke ĝi estas tiel saĝa besto, kial io tia devis okazi precize al li. La ĉevalo neniam plu havis feron sur siaj hufoj.

Kun multaj klarigoj kaj gestoj la tuta najbararo ĉeestis, multaj ploris kaj estis multaj eldiroj, kiaj “Li povintus fari tion … aŭ ĉi tion…”.

Ĉarlo dum ankoraŭ tri tagoj anhelis pro spirmanko kaj tiam mortis. De tiam mi ektimas ĉiujn ĉevalojn, eĉ se temas pri bonanimuloj. 

La nutristino

Kiam novnaskito ne ricevis sufiĉe da patrina lakto, oni iom rapide ŝanĝis al bovina lakto, dum la unuaj semajnoj maldensigita per mineralakvo de Vichy [viŝi’] kaj boligita. Tio postulis iom gravan adaptiĝon de la bebo. Multe pli taŭga por la infano estis vera patrina lakto de nutristino. Tio okazis por nia tiutempe plej juna Arturĉjo. Ĉiutage tra ĉia vetero oni irserĉis la veran patrinan lakton ĉe nutristino. En litrobotelo kun ŝraŭboŝtopilo ŝi estis kolektinta sian valorplenan tromulton. Ŝi kontentis pro la helpo, kiun ŝi povis liveri kaj prave fieris pri sia agado. Komence estis granda kvanto, sed post kelkaj semajnoj tiu malpliiĝis. Post kunveno de la du patrinoj tio finiĝis. De tiam la infano povis ŝanĝi al la kutima lakto, kaj jam povis ekdigesti ion alian.

Panjo vere malĝojis pri tio kaj eĉ hontis, sed necesis. Patrino Lo, kiel ni nomis ŝin, loĝis en ŝoseo Malgranda kaj havis infanon proksimume samaĝan.

Ŝi havis mamegojn, per kiu ŝi nutris sian etulon, sed ankoraŭ havis tro da lakto. Tiel la du virinoj reciproke kompletiĝis. Kaj ĉiam, kiam Patrino Lo poste venis ĉe nin, oni reparolis pri la tiama tempo. Ŝia knabo estis maldikuleto, kiam li ekmilitservis. Li estis la ununura, kiu ne plendis pri la manĝaĵo en la armeo. Kiel knabo li soldatiĝis kaj ekssoldatiĝis kiel viro. Multe poste li pereis en karbominejo.