Het Washuis
“Wie toont er nu eerst zijn washuis?” zult ge u vragen. Wel, om onze gewone levensruimte te betreden, moest ge door ons washuis. Of ge nu van de hoofdingang binnen kwaamt, of van uit de stal, of van de peloese ge moest door het washuis, om binnen te kunnen.
En dus beginnen we daar met een woordje beschrijving.
Een driedubbele deur met kleine glazen ramen sloot de ruimte af, die meer weg had van een verzameling van deuren. De grote arduinen pompsteen, met grote ijzeren pomp, vulde de hele rechterhoek. Daarnaast was de deur van de serre, waar enkele druivelaars stonden, en waar, in de verschillende bloembakken, de groenten werden uitgezaaid.
Daar rechtover waren de deur voor de grote keuken en een brede deur die leidde naar een kort gangske. Daarin waren, recht voor u, de grendeldeur, die u terug buiten leidde, links naar de stal en rechts het kasseibaantje op naar het hekken aan de trappen van den Oudenberg. Rechts waren in het gangsken, de WC deur, en links de deur van de donkere kamer.
Tussen al die deuren was er een ruimte. Hier bevonden zich vroeger de driepikkel met kuip en de toenmalige wasmachine. Dit was een hoge kuip met op de kop, over de twee handvaten, een zwengel, die een stokkenstel bewoog.
In den hoek had mijn vader een vernuftige ketel gebouwd. Op hanken, hier en daar stonden allerlei ingrediënten die bij het wassen toen gebruikt werden.
De Serre
In de serre stonden enkele oude druivelaars in bakken, die tot kniehoogte reikten. In die bakken was goede teeltaarde aangebracht. Doordat de serre aan de zuidkant lag, en beschermd voor de noordenwind, was het er altijd goed warm. Om de plantjes water te geven, was aan de stadszijde een kleine citerne met een kleine pomp.
’t Eerste wat we elk jaar hadden, waren de radijsjes. Daar was papa verzot op. Dan volgden de sla. En de jonge worteltjes en.. en…
In een hoek werden elk jaar de tomaten gekweekt opgebonden aan lange stokken. Ge zaagt ze groeien in de broeiende warmte. In de zomer werden de roze tomaten geplukt en op een plank te rijpen gelegd. Als ze niet schoon gevormd waren voor op de koude schotel, waren ze toch goed voor de soep.
De kweekbakken aan de huiszijde werden mettertijd leeg gemaakt, en deze tegen de deur diende als koolkelder, maar daar stond ook het brandhout in een houten bak, later werden de grote houtblokken voor den douche er ook in gestapeld. Vroeger stonden die naast de steenput opgesteld in een ‘mijte‘ (opeengestapeld hout). Maar het is niet altijd droog weer als er moest gewassen worden, dus werd er een reserve binnen gehaald.
Aan de andere kant van de deur, heeft papa bij het komen van ‘den elektriek’ een motor van driekwart paard gezet, die de elektrische wasmachine aandreef en later ook de ‘essoreuse’ (droogzwierder) bediende. Wat verder heeft hij dan een houtdraaibank geïnstalleerd. En dat draaide allemaal met dezelfde motor met riemen en ‘poulies’ (riemschijven), die ge met een houten hefboom kondt bedienen vanuit het deurgat.
Die essoreuse had hij zelf ineengestoken. Het was de eerste die in ’t stad draaide, en ze heeft toen veel ‘bezien’ gehad. Met een gewapend betonnen kuip, waar de roulementen waren ingegoten, en een as speciaal naar zijn maten gedraaid bij ‘Juul van den Daelen,’ in de Karmelietenstraat. De zelfgemaakte koperen trommel kon een kleine wasmand ineens droog zwieren, bijna klaar om te strijken. Omdat ze door de trillingen altijd wegdanste, heeft hij ze op een autoband gezet en de miserie was gedaan.
Als het regende, kondt ge in de serre droog spelen met de karrekens en met de marbels. Met ballen mocht niet, want de plantjes zouden kunnen worden gekreukt.
Het Toilet
Via het washuis kwamen we in de gang naar de WC.
Deze verglaasde faience moderne pot was omkleed tot aan het plafond met witte tegeltjes. Het was de officiële wc van het vroegere luxe café, en was van het type van directe afvoer naar de beerput eronder.
Natuurlijk bestond er toen nog geen waterspoeling en moest dit gebeuren met een geëmailleerde kan. Af en toe werd de pot eens behandeld met azijn om de vlekken weg te doen. Een eikenhouten bril, met deksel, sloot het geheel af. Aan een koperen haakje hingen een bundeltje vierkant gesneden papier, met koordeken bijeengehouden. ’t Beste papier was dat van de telefoonboeken. Ge moest dat stijf papier eerst eens goed verkreukelen, voor het gebruik.
In een hoek, onder het venstertje dat altijd op een kier openstond, stond de emaillen nachtemmer, die getrouw elke avond mee naar boven werd gedragen.
De Donkere Kamer
Rechtover de WC, aan de andere kant van de gang, onder de trap die naar boven leidde, was de donkere kamer van papa, waar hij zijn experimenten deed met de fotografie. Eerst was het maar onder de trap alleen, maar hij heeft het dan uitgebreid tot gelijk met de trap vooraan, over de breedte van de gang, zodat hij het wat ruimer had.
Zijn eerste toestel was nog met glasplaten, die hij eerst zelf moest gieten in de donkere kamer. Daar moest het toestel eerst geladen worden en na het nemen van de foto, ook van de breekbare plaat ontdaan worden. Het devies van toen luidde: zo snel mogelijk fixeren.
Dan mochten we hem zeker niet storen.
Een geluk, want daardoor heeft hij ons veel beeldmateriaal nagelaten. Hij had later, toen we over ‘elektriek’ beschikten, een vergroter en heeft daar vele foto’s mee gemaakt die we nu nog mogen bezien. Eerst waren het bromures, die in de zon moesten belicht worden, later op gewoon fotopapier, dat in zijn verschillende baden moest bewerkt worden.
Uit zijn experimenten herinner ik mij zijn eerste ‘kleurendia’. Volgens zijn latere verklaringen heeft hij de bloemen 3 uren moeten belichten. Spijtig was het op glas en is dit gebroken geraakt.
Onder een dikke zwarte doek, het apparaat stond op een grote houten pikkel, moest hij het beeld omgekeerd bespeuren en scherp stellen en daarna de sluiter afdrukken. Rond de jaren ‘35 heeft hij dan zijn Roleiflex 4×4 gekocht.
Even kort het procédé:
“Men giet op een glasplaat een gevoelige laag. Men bestrooit dit met aardappelbloem, die in gelijke delen in de hoofdkleuren is gekleurd en mengt deze grondig. Men gebruikt deze plaat binnen een beperkte tijd en belicht deze gedurende drie uur. Men fixeert ze met de gewone producten en bekomt dan, door een omkeerbad, een dia.”
De Grote Keuken.
Door een halfglazen deur betraden we de grote keuken. Zo hoog was het hier niet, ik schat 2.30 m, tegenover boven, daar was het zeker 3 meter of nog meer.
In een hoek stond de grote arduinen afwasbak. Daaronder in de koele ruimte stonden twee emaillen emmers, voorzien van vers opgehaald putwater. Daar hing een emaillen pollepel aan het rek erboven, om het water te nemen.
Daarnaast was een kastje aangebouwd, waar de nodige kristalsoda in een houten bakje stond, met op het plankje hoger het stalen sponsje, de reserve van stekjes, en in groen papier gewikkeld, een doosje vetkaarsjes(geen lichtkaarsen), naast andere spullen.
Op het bovenblad stond een stel van pinnen om de borden tussen te laten afdruppen.
Aan de rekken hing verschillend keukengerei, zoals aluminiumen pollepels en een wit emaillen verzijp. (vergiet)
Op den hoek hingen twee wit-rood gestreepte lijnwaden keukenhanddoeken. Op de hank stond in den hoek de grote aluminium soepketel met langs de ene kant de aluminium kommen en pannen naast elkaar en langs de andere kant, de zware gietijzeren geëmailleerde potten en pannen.
Dan volgt het venster. Door het jaarlijkse verven was het zeer moeilijk het raam te openen. Het werd dicht gehouden door een ‘warrelken’,dat ge moest draaien, en het was zo toegeverfd, dat ge soms een hamer nodig had om het open te draaien. Vóór het raam langs buiten waren dikke ijzeren staven geplaatst, om ongewenst bezoek weg te houden.
Het gasvuur stond op een houten kast met een ijzeren blad dat aan de kanten omhoog geplooid was, uitgenomen de voorkant. (om het overgekookte in op te vangen.) Het was voor zijn tijd een modern toestel met drie ‘bekken’. Op de twee buitenste konden de grootste potten staan, het middelste was kleiner, maar het had een rooster, waar de ijzeren strijkijzers op konden gewarmd worden. Onder het middelste was de oven, met twee ‘bekken’, één om te bakken, en één om te grillen. Op de verstelbare platen heeft mijn moeder veel fijne koeken, en vooral haar geleitaarten gebakken. Het gebraad, dat daar uit te voorschijn kwam, was altijd veel beter dan dat van uit de cuisinière.
Daarnaast stond, onder een hangkast, het naaimachine, onder het gewelfd houten deksel, blonk de Berckley. Een naaimachine, met een speciale spoel, dat de meeste van onze hemden aan elkaar verbond, en waar de bekwame vingers keurige kleedjes in elkaar zetten, afgezoomd met witte kantjes. Hoe sneller de voeten trapten, des te sneller snorde de machine en liet een degelijke naad achter. De stof kocht mama bij ons tante ‘Gusta’, die – sinds ze weduwe werd – een textielhandel dreef in de Grote straat.
In de hangkast daarboven lagen tijdschriften. Maar vooral de dikke telefoonboeken waren in trek, want dat was maar een stap van de telefoon af.
Daartussen was de – met gedecoreerd doorschijnend papier overplakte – glazen dubbeldeur van de badkamer. Zo beschermde dit de privacy. De badkamer was een ruimte, onder de grote trap, langs de achterzijde van het gebouw. Met langs beide zijden een buitendeur.
In den hoek hing de telefoon. ‘Nummer 268’, weet ik nog. Hij hing hoog zodat we er geen misbruik van konden maken. Toen ging alles nog manueel. Mama of Papa draaiden even aan de telefoonzwengel met de rechterhand, terwijl ze met de linker de hoorn uit de gaffel opnamen en deze aan hun oor brachten. In den hoorn weerklonk dan de stem van de telefoniste : “Geraardsbergen” en dan moest ge in de micro (een verchroomd trechtertje, midden onder de chromen bellen) antwoorden: –“Wilt ge mij nummer 111 geven “ (dat was het nummer van dokter Van der Schueren) en daarop volgde: “Een ogenblik als ’t u belieft, ik zal u terug bellen !”. Dan moest ge weer den hoorn aanhaken en wachten. Naar gelang de drukte in de centrale kreegt ge snel een verbinding. Zeker als het in de stad was, ging dat snel.
En werd er teruggebeld, dan kondt ge uw gesprek beginnen. Maar, geloof mij, dat veel gesprekken werden meegeluisterd door de nieuwsgierige telefonistes. Soms verklapten die zichzelf achteraf, als ze uw verbinding afbraken. Want na uw gesprek moest ge nog eens bellen.
Als het gesprek soms te lang duurde, of er te lang niets werd gezegd, werd er vanuit de centrale soms nog eens ‘” bezig? “ gevraagd. En dan moest ge snel reageren met –“Ja” te zeggen of de verbinding werd verbroken. Ook na drie minuten, de vaste eenheid, die bij een gesprek werd aan gerekend, kwam soms de vraag –“Bezig?”, of “ Drie minuten? “.
Als mama soms naar een vriendin belde, kon het wel eens uitlopen, volgens de factuur, die netjes de tijd in minuten en seconden noteerde, en berekende, beliep dit record 20 minuten.
Naast de telefoon hadden we de deur naar de kleine keuken. Langs de andere zijde was een lange muurkast, met grote schuifdeuren, waar de gebruikte bovenkledij hing aan diverse kapstokken. De kabouchen (klepmutsen) lagen op een plank. Daar lagen ook de handdoeken en de tafelkleren in het middelste vak, en uiterst rechts hingen de overkleren, jassen en capuchons (regenjassen) elk op zijn plaats.
In den hoek was de deur naar de gang. Dat was een schuifdeur die, door een lederen riempje, door middel van een katrol met een gewicht, dichtgetrokken werd.
Want als ge aan de cuisinière zat, kon het er erg trekken. In de gang om naar boven te gaan was links de deur naar de kelder, en recht voor u deze van de ‘wijnkelder’. Rechts van u was de trap naar boven.
De Kelder
Wij noemden dat zo, omdat de ruimte twee trappen lager lag. Daar was er de ruwe vloer van gebakken blauwe tegels. In die kelder werd de grote voorraad opgeslagen voor een hele winter. Daar stonden in twee grote houten bakken de voorraad patatten voor een hele winter.
Op een plaats naast de patatten stond de drank:
plat bronwater in glazen flessen hebben we nooit gezien, daar was een vers geschept glas van ons putwater goed voor. Maar als ge Vichy of Vittel moest hebben, dan was dat om medische redenen, en dan moest ge dat, per fles, bij den drogist of den apotheker gaan halen. Spuitwater, dat hadden we van in de Kloosterstraat bij Haegeman. Die flessen hadden een speciaal stopsel. In den hals van de fles zat een glazen marbel, die de fles gasdicht afsloot. Maar spijtig genoeg kon hij er niet uit.
Zwaar bier was hier eenvoudig niet te vinden. Papa dronk nooit. Alleen brachten de tantes soms eens een flesje’ Leuvens ‘ mee. En dat was dan voor ons mama, als ze in verwachting was. Nu drinken ze een ‘Stout’. Ze brouwden dat zelf van uit de restjes van bier, uit hun drankgelegenheid, en dat gemengd werd met gist en bruine suiker en dan direct sluiten zodat er druk opkwam. Maar ge kondt het niet lang bewaren, wij mochten dan wel eens wat meedrinken, om goed te slapen.
Daarnaast stonden de bakken tafelbier met glazen flessen, met mechaniek stopsel. Die bracht papa mee op de ‘porte bagage’ van zijn moto van bij Elodie Ronimus. Ons, kinderen, interesseerde alleen maar het rood rubbertje. Dat verwerkten we in ons zelfgemaakte karretjes of speelgoed, en aan het einde van onze dopkoord tegen de knoop.
In den achterkant van de kelder, onder de lange legplanken stonden de verschillende testen (stenen tobben of tonnetjes), waar de verschillende soorten groenten in bewaard werden, onder meer de prinsessen en snijbonen. In grote bokalen stonden zowel krieken op azijn, als op jenever, met daarnaast de zilverajuintjes en de ‘jefkensperen’ en de ‘cornichonskens’ op azijn.
Bij overvloed van eieren werden die ook bewaard in een test, gevuld met ‘silicat de potas’. De eieren werden er ingelegd en overgoten met dat vocht en ondergehouden met een ronde steen. Voor gebruik werden die dan onder de pomp flink met regenwater afgespoeld. Ze waren zo goed als vers.
In den hoek stonden bakken met zand, die dienden om de kolen (groenten) en de wortels in te bewaren. Als het de eerste keer vroor, werd er ook een voorraad voor enkele dagen prei uit den hof half ingegraven, zodat er geen moest worden uitgekapt uit de verharde grond.
Op de verscheidene legplanken stonden de massa confituurpotten netjes soort bij soort. De krieken, de zeembessen en de stekelbessen, de abrikozen en vooral de pruimen. Appelconfituur en kweeperengelei werd er later aan toegevoegd. De kleine conische glazen potten vol met confituur, goed afgedekt met paraffine, stonden netjes op een rij. Soort bij soort, alhoewel ze, naargelang ze eerder gemaakt werden, soms iets van kleur konden schelen,
Achteraan stonden de grote ‘bokalen’, waarin vroeger haring gelegen had. Die werden dan, als de kleine ‘bokalekens’ leeg waren, in kleinere overgeschept.
Normaal gesproken hadden we voor een heel jaar ons gerief. En als we er dan toch eens doorzaten, werd de confituur vervangen door de groene kartonnen dozen van ‘Luikse Perensiroop”, of door honing, zodat we, aangelokt door de zoete smaak, ons aantal boterhammen binnenspeelden. Wel werd dat een keer vervangen door gewone bruine suiker. Maar dan legden we onzen boterham eerst op de buis van de stoof, zodat die goed warm was, en de suiker met de boter smolt en zo in uwen lekkeren boterham trok.
Aan het plafond hing, voor het venstertje aan een paar ijzers, een houten vleeskast. Afgewerkt met muskietgas en vooraan van een klapdeur voorzien, op manshoogte, boven de enorme patattenbak. Dit om het allemaal te beschermen tegen vliegen en … katten en muizen.
Als Mama eens taart bakte, wat wel vaak voorkwam, werd die daarin afgekoeld en beschermd tegen …proevende kinderhandjes. Er werd daar dan soms eens vlees van ons lammeren en konijnen of kippen gedurende een paar dagen bewaard. Aan de kant binnenin, hingen een ‘tres’ droge saucissen, dat at ons mama ook eens gaarne.
Papa had een beste remedie om vallekens te zetten, hij maakte een stuksken chocolade zacht op de buis van de stoof, en deed dat op het valleken, en garantie, hij had elke keer prijs. De katten kregen dan die beestjes, en fier wandelden ze er dan mee rond, alsof ze het zelf zouden gevangen hebben.
Vlak naast de ingang van de kelder hing de ‘gasmeter’. Dat was een grote ronde bak, waar vooraan de kleine wijzertjes over een aantal wijzerplaatjes met cijfertjes ronddraaiden. Op bepaalde tijden kwam de ‘gasmeester’ de cijfertjes noteren en enkele dagen later volgde dan de factuur. Die gasmeester,Tuur, was een amateur schilder uit Boelare en hij bleef dan graag een beetje plakken in de kleine keuken, liefst naast een druppel.
In de kelder was later ook een brede plank aangebracht waar onze broodmachine op stond. Op den hank erboven lag het brood in een gesloten kastje, met een valdeur, zodat het vanzelf dicht sloeg. Onder de plank stond een kleinen emmer en van tijd tot tijd werden de kruimels erin verzameld voor de ganzen en de kiekens.
De Wijnkelder
In de gang was nog een deur. Die gaf uit op een holte onder de voortrap buiten. Er waren twee trappen en onder de arduinen buitentrappen waren een paar vouten gemetst, die zogezegd de ‘wijnkelder’ vormden. Er was geen vloer in en er kwam geen beetje licht binnen. Het was het schrikhok. Als we eens stout waren, werd er maar gezegd “ Ik zal u in den donkeren kelder steken!” om ons dadelijk stil te maken. Het was alleen te betreden met een licht, want het rook er vunzig en klam. ’t Was bekleed met oude zwarte spinnenwebben in de hoeken. Met een borstel eerst eens doorzwaaien, was het beste middel om die vieze dingen weg te doen. Brr !
Een paar flessen wijn lagen daar in de nissen, onder het stof en de spinnenwebben, te wachten.
Papa heeft een jaar eens zelf wijn gemaakt van vlierbessen. De rode wijn had naar het schijnt een goede smaak, maar papa dronk er zelf niet van. (Hij was er eens ziek van geweest.)
Als ik het hier over drank heb moet ik ook vermelden, dat hij enige jaren later, zelf cider heeft gemaakt, van appels uit den hof. Maar hij heeft er ook gemaakt zonder fruit, van een mengeling van wijnsteen zuur en ‘acide citrique’ met suiker en water en gedroogde essenbladeren, goudgeel gekleurd met suikerij, en dat in de warme serre laten gisten in een ‘Dame Jeanne’, met een waterslot op gedurende acht dagen. Dat werd dan overgetapt op flessen met een draaistopsel. Veertien dagen later was het drinkbaar. Dat was een lekkere drank, die parelde als champagne, maar op tijd moest verbruikt zijn omdat hij geen alcohol genoeg bevatte.
De Klein Keuken
Naast de grote keuken hadden we de klein keuken. Hier verliep het gewone leven. Het eerste wat opviel, in de grote ruimte van zo ’n zes meter op zes, was de grote tafel. Daarop lag, om op te eten, een toile cirée tafelkleed. Overdag werd daar dan een met handwerk versierd tafellaken overgelegd, soms ook nog eens opgevrolijkt met een sierlijke vaas met een paar verse bloemen uit den tuin. De grote rechthoekige tafel groeide met het huishouden mee. Eerst werd er langs een zijde een plank bijgestoken, later een langs de andere kant, en die werden dan later nog wat vergroot, zodat elk genoeg ruimte om zich heen had. Aan de muur was een brede bank met rugleuning gebouwd over heel den hoek.
De eenvoudige stevige houten stoelen hadden een gevlochten strozitting. De muren waren tot op een hoogte van ongeveer een meter geschilderd in donkere namaak marmer. Daarboven was het in een lichte kleur gezet en aan de plafond afgewerkt met een biesje met siertekeningen.
Als ik klein was stond er in de tegengestelde hoek een Leuvense stoof met een lange platte buis in de open schouw. Die was van binnen afgewerkt met Delftse tegeltjes, waarop versieringen stonden van molentjes afgewisseld met bootjes. De pilasters waren van rode en blauwe kleine baksteentjes, afgewerkt met wit gevoegd cement. Op de groene houten kroon, waar een rood-wit geweven boord aan hing, stonden, naast het traditioneel koperen kruisje met de bijpassende kandelaars, nog een paar koperen obussen van den oorlog ‘14-‘18. In deze op den hoek stak een gewijd palmtakje, dat elk jaar met Palmzondag werd vernieuwd. In de andere een paar pauwenveren.
Op de Leuvense stoof stond winter en zomer een koperen moor met water om de luchtvochtigheid op peil te houden. In de winter kreeg hij gezelschap van de koffiepot. Op de lange platte buis tegen de schouw waren in de winter altijd minstens twee bakstenen om ’s avonds mee in bed te nemen, om onze voeten aan te warmen.
Onder de schoorsteenmantel hingen verschillende attributen die best droog bewaard bleven: in den enen hoek hing er soms een gedroogde hesp in een grauw lijnwaden zak. Naast deze, een zak met gedroogde erwten en deze met gedroogde selder. In den notentijd hing er dan nog eentje bij met ‘sloesternoten’ (walnoten).
Die noten werden dan in de winter eruit gehaald. Door een ribbeken tussen de stooftang boven het vuur te warmen en dan goed te nijpen, werden er een paar druppels olie uitgeperst. Maar het best was uw tang eerst in het vuur zelf steken en er dan de noot op leggen, maar dat was gevaarlijk voor de vingers, want het was heet. Dat was een zeer afdoende remedie tegen wintervoeten.
De stooftang diende ook om de sintels uit het vuur te nemen en hing naast de koterhaak. Onder de stoof stond de zwarte kolenbak met koperen kolenschop. Naast de grove kolen en het gruis kwam daar allerhande afval in, die mee verbrand werd, nu gaat dat in de vuilniszak.
Aan een haak, aan den anderen kant van de schouw, hing een wafelijzer voor gewone wafels. Dat werd enige keren op het jaar vooral in de winter gebruikt. De cuisinière moest dan nogal katoen geven. Op het opengevouwd deurtje van den oven werd dan de soepketel, gevuld met deeg, warm gehouden onder een keukenhanddoek en met een soeplepel werd het lopende schuimige deeg op het wafelijzer gelepeld. Een ding weet ik nog goed : dat waren lekkere wafels, zo op een zondagavond met een jatte hete koffie. Om van te lekkerbekken! De gaatjes gevuld met bruine suiker of met een beetje boter met bloemsuiker, zo vers warm en knapperig uit de hand, want hierbij gold geen stilte, of ander protocol. Aan een haak in de kelder, hing er een wafelijzer voor galettekens en suiker wafeltjes. Eén keer, weet ik, dat het eens geprobeerd werd, maar dat was een ramp. Het kleefde zo erg toe, dat papa er een ‘toernevis’ en hamer heeft moeten bijhalen, om het te openen. Sindsdien is het in zijn hoek in de kelder blijven hangen, samen met zijn groten zwarten ring.
In de ruimte tussen de brede schouw en de deur, die naar de grote keuken leidde, stond een hoge houten zetel in rode pluche met geelkoperen nagels afgewerkt. Zo verlokkelijk, om eens knusjes in te kruipen, en te liggen luieren. Die had een verstelbare rug, door een knop onder de armleuningen in te drukken. Daarboven hing de gaslamp met een veilleuse met twee kettingskens en een grote witte lampekap.
Ze kon door een elleboogsysteem verplaatst worden. Bij het komen van ‘den elektriek’ werd die vervangen door een lamp in het midden van de plaats en die werd dan aangestoken met een draaiknop aan de deur. Daarboven hing de zwarte slingerhorloge met koperen slinger en zware koperen bollen. Het was papa zijn laatste werk van den dag om die bollen op te trekken.
Onder de zetel stond een klein voetbanksken bekleed met rode pluche, afgezoomd zoals de zetel met koperen nageltjes. De stoelen stonden naast de tafel, en er waren er nog een paar naast een cafétafeltje, niet ver van de stoof. Daar werd later meestal nog ons huiswerk op gemaakt.
De grote notelaren kast, waar het ‘schoon servies ‘ in stond, had een speciaal kopstuk.
In het midden daarvan stond een klein kastje, waar een koperen bollantaarn samen met een paar beeldjes, in ivoor uit de missies, voor stonden.
Onder in de kast stond een schoon met goud afgebiesd tafelservies, samen met het glasservies aan de ene kant, en een damasten wit tafelkleed aan den anderen kant met toebehoren van servetten en ringen, dat had mama nog in het pensionaat gemaakt, maar ik heb het echter nooit weten gebruiken.
Naast de kast, was het venster. Van hieruit was er zicht op de trappen van den Oudenberg. Langs de straat, die we nu ‘de aanloop van de muur’ noemen, stonden destijds dertien hoge kaarspopulieren. Ik heb er twaalf zien van omver bliksemen, gevolgd door een grote knal en verder nadonderen. Want één ding kon het er zeer goed, dat was donderen en waaien. Bijzonderlijk als het een onweer was dat van over den berg kwam. Dan zat mama ineengetrokken op de zetel met de kleinste op haar schoot. Telkens er zo een ‘kastaar’ viel, dan hoorden we ze luid lezen. (bidden).
De vloer was uitgevoerd in ceramiek tegels, die samen een arabeske tekening, en aan de randen, een boordversiering vormden. Dat was een gemakkelijk te onderhouden vloer, en, ge mocht er met water spelen, het liep weg langs het ‘moezegat’ (een opening in de muur om het water weg te laten vloeien. Afgesloten met een ronde steen tegen de muizen.)
Tussen de tafel en de kast was het venster dat op den ‘achteruit’ (de beneden tuin) zicht gaf.
Op het kozijn van het raam hing een oude kwikbarometer. Telkens als papa er passeerde, gaf hij er een tik op, om hem af te lezen.
Naast de draperie en de deur hing een kastje, aan de open zijkanten stak wetenschappelijke lectuur, zoals de ‘Science et Vie’. In het midden, achter een spiegeldeurtje, was het ‘medicijnkastje’. Met daarin in een flesje met glazen stopsel : ‘teintuur ‘d jod’,(ontsmettingsmiddel) dat goed pikte in de open wonden, daar was ook het bekende maagzout te vinden, naast een rolleken verband en met ernaast zelfgemaakte lapjes van oude lakens, in stukken gescheurde repen, en zuiver gewassen en gestreken, en plakkerkens, en een klein flesje ‘Benedictine’ (daarvan moest ge een druppel op een stukje suiker laten vallen en dan opzuigen). Gij zoudt er nog eens buikpijn voor willen hebben, want het smaakte heerlijk lekker. Ook een laxeermiddel en poeder Dr Mann stonden er. In een klein ijzeren doosje de suppositoires voor bij hevige opstopping. Het methyleenblauw werd gebruikt bij keelpijn. De mond open, en dan met een pluim gedrenkt met ‘bleu de methylène’ eens duchtig in de keel flodderen, eens goed gewurgd en dan alles inslikken. Bah, ik ken lekkerder dingen dan dat. En nog veel medicamenten tegen allerlei kwalen.
Daaronder stond een klein kerkstoeltje, omdat het zo gemakkelijk zat, met de voeten op een klein bankske. Dat gebruikte mama dichtbij het venster, als ze kousen wou stoppen of mazen (herstelling die zeer goed op breiwerk gelijkt), knopen aannaaien en kleren repareren.
Rondom de kamer was een eiken hank met grote eiken steunplanken die verbonden waren met een rek. Hieraan waren kleine koperen haken waaraan siertassen hingen, met medaillekens en nog andere snuisterijen in. Op de hank stonden, achteraan, tinnen borden en vooraan, porseleinen potten en koperen pannen. De donkere ‘soeptrien’ was altijd in de belangstelling, omdat deze oude postkaarten en foto’s bevatte. Ze heeft nog dienst gedaan bij het schilderen van stillevens bij papa. Aan elke venster hier hing er een draperie gemaakt uit wit- en rood geruite stof. Alleen in de winter werden die toegetrokken of als het eens
erg bamisweer (guur regen en stormweer) was. We hebben ook vele jaren nog goudvissen gehad in een door papa zelf gemaakt aquarium. Die stonden op een plank op manshoogte, aan het raam. Het potje visvoer ernaast. Totdat onze zwarte kat ‘Moor’, ze één na één heeft gevangen en opgepeuzeld. ’t Was lekker want hij heeft uren lang zijn snor zitten wassen en wrijven. D’ ander katten gingen er wel drinken, maar verder niets.
Door de enige deur kwamen we in de grote keuken. Daar werden de kookwerkzaamheden uitgevoerd.
De Badkamer
Onder de achterste ingang, met een mooi uitzicht op de stad, was een kleine ruimte van drie op drie en die heeft papa later omgebouwd tot een ‘badkamer’. (Zo noemden we dit toch.) Er was langs beide zijden een buitendeur.
In mijn eerste levensjaren gebeurde het badritueel echter in de grote keuken.
Wasmanden
Aanvankelijk stonden er in die overwelving een paar wasmanden, een grote voor de was, een kleinere voor de te strijken was, en dan nog een kleinere rieten mand, met een handsel, voor de verstellingen.
Wijmen manden waren zeer sterk en licht en luchtig.
De Waskuip of Tobbe
De eerste houten waskuipen werden gemaakt door een ‘Kuiper’. Die zaagde de planken volgens een model en voorzag die aan beide zijden op gelijke maat van een groef. Daarna stoomde hij deze, om ze buigzaam te maken en een vorm te geven. De ronde bodem werd aangescherpt. De planken werden rond de bodem gehouden door de ijzeren banden en de bovenste band diende om alles goed en stevig aan elkaar te houden. Door de banden op de conische kuip omhoog te kloppen werd de kuip waterdicht gemaakt. Om dat dicht te houden moest de kuip altijd vochtig zijn en water bevatten. Als ze dan toch lekte moest ze eerst aangespannen worden en dan in het water gelegd, of minstens toch veel met water besproeid worden.
De kuip diende naast het wassen, ook om het wekelijks bad te nemen. Zware kuipen waren dit, men moest met twee zijn om deze te verplaatsen.
Hier afgebeeld harde Marseilse zeep en met zachte handborstel.
Gegalvaniseerde bassins
Later werden deze vervangen door gegalvaniseerde bassins.
Ze waren lichter en lekten niet.
Veel later zijn die door een groot gegalvaniseerd ligbad vervangen.
Toen bestonden reeds lang de zware gietijzeren ligbaden, maar die waren ontzettend duur en ook nog breekbaar. Doorgaans werden die in het wit geëmailleerd.
Aan de ene kant stond een klein vuurtje, een allesbrander, die alleen diende om te verwarmen, want het water werd toen nog verder op de cuisinière gewarmd.
Maar toen die kachel versleten was, werd ze, wegens het verbrandingsgevaar van dat gesleur met heet water, door een ketelverwarmer in gietijzer vervangen.
Daar kon direct een marmiet van 4 emmers op verwarmd worden, en die zorgde tevens voor de verwarming. Aan de anderen kant, onder het gewelf van de trappen, stond dan later het gegalvaniseerde bad. Omdat het een koude arduinen vloer was, had papa een houten planken vloertje aaneen geflanst en, met daar een drogen handdoek op, was het lekkerder uit het warme bad te komen, zich daarop af te drogen, en snel verder aan te kleden met zijn lang slaapkleed. Van daaruit tot in de zetel, was niet ver, om op onze tenen er naartoe te sprinten.
Zodat papa telkens moest helpen. En dan nog met een houten ‘trapken’. De trappen op de gang waren bekleed met een loper en die werd met een handborstel bewerkt. Niet dat die vuil was maar de wollige trap moest ontdaan zijn van voetsporen. De gang van ’t verdiep kreeg ook een wreef van de cireerborstel. De trappen naar beneden waren van geverfd hout en kregen hun deel van een halfdroge dweil.
In de oude kleine kleerkast werden oude kleren nog eens uitgehaald, afgestoft en dan weer gehangen. Een paar kweeperen zorgden voor een aangename geur. Als de kamer gedaan was, werd er eens duchtig gesprenkeld met lavendelwater. Zogezegd tegen de vliegen, maar vooral omdat het de muffe geur, van een niet gebruikte kamer, verdreef.
De kleerkasten werden leeggehaald en alles werd gekeurd. De kostuums werden gelucht en de mottenballen werden vervangen. Wat te klein of versleten was ging in de voddenzak. De winterdekens werden apart gewassen en dagen lang gedroogd in de serre. Mooi opgevouwen werden ze besprenkeld met lavendelwater. In den hoek van de kast werd een verse kweepeer gelegd ‘voor zijn fijne parfum’.
Zelfs de kinderstoel kreeg een flinke schrobbing.
Op het eind van de week stond het onder een schaliën dak en werd de mei gestoken. Een geluk dat we toen allemaal naar school waren, want het was er gevaarlijk gewoel. In elk geval op een paar weken stond de atelier er helemaal.